सध्याच्या घडीला, विज्ञान कधीकधी अध्यात्माशी सुसंगत नाही असे दिसते. ज्याला आपण विज्ञान म्हणतो ते खरे तर भौतिक विज्ञान आहे. आपण ज्याला अध्यात्म म्हणतो ते खरे तर आंतरिक विज्ञान आहे. विज्ञान आणि अध्यात्म यांच्यातील एकीकरणाची प्रक्रिया आधीच सुरू आहे. हे क्वांटम फिजिक्सच्या क्षेत्रात गूढवादात, होमिओपॅथीमध्ये, ऍक्मयुपंक्चरमध्ये, फेंग शुई, ची कुंग, कंपन चिकित्सा आणि इतरांमध्ये पाहिले जाऊ शकते.
प्राणिक उपचार आणि अर्हटिक योग ही विज्ञान आणि अध्यात्म यांच्यातील एकात्मतेची उदाहरणे आहेत.
ऍमेझॉनपेक्षा आध्यात्मिक मार्ग अधिक क्लिष्ट आहे. -ग्रँड मास्टर चोआ कॉक सुई.
जर तुम्ही एखाद्या व्यक्तीला विचारले, की ती धार्मिक व्यक्ती आहे की नाही, तर त्याचे उत्तर अगदी उत्स्फूर्तही असते. तथापि, जर तुम्ही त्याच व्यक्तीला विचारले की ती आध्यात्मिक व्यक्ती आहे का, तर त्याचे उत्तर ‘रेडीमेड’ असेल असे नाही आणि ती व्यक्ती सामान्यतः प्रतिसाद देण्यापूर्वी थोडा वेळ विचार करेल. मग, अध्यात्मात असे काय आहे ज्यामुळे त्याला गूढवादाचे तेज मिळते? अध्यात्म म्हणजे काय?
अध्यात्माचा अर्थ वेगवेगळय़ा गुरूंनी विविध प्रकारे सांगितला आहे. अध्यात्माचा अर्थ वेगवेगळय़ा लोकांसाठी वेगवेगळय़ा गोष्टी असू शकतात परंतु हे फरक कदाचित वरवरचे आहेत. हे विज्ञान आणि अध्यात्म यांच्यातील उघड घटस्फोटासारखे आहे. आधुनिक काळात, तथापि, भौतिक विज्ञान आणि अध्यात्माचे आंतरिक विज्ञान यांच्यातील अंतर कमी होण्याच्या प्रक्रियेत आहे. क्वांटम फिजिक्स आणि गूढवाद एकाच विमानात एकत्र आल्याने हे स्पष्टपणे दिसून येते आणि ऊर्जा उपचार तंत्रे पारंपारिक उपचार प्रणालींना पूरक म्हणून बळकट होत आहेत. मास्टर चोआ कॉक सुई यांची जीवनपद्धती म्हणून अध्यात्माची व्याख्या सोपी आहे पण ती एक गहन सत्य सांगते. एखाद्या व्यक्तीने अध्यात्माच्या मार्गावर चालणे सुरू करण्याचा निश्चय केल्याने, दृढनिश्चय करण्याबरोबरच, ती व्यक्ती अनेकदा विस्मय आणि गोंधळाच्या भावनांनी भरलेली असते. आपले आध्यात्मिक परिश्रम आणि लढाया आपल्याला अस्वस्थ करतात आणि आपल्या प्रयत्नांना मार्गदर्शन करण्यासाठी योग्य शिक्षकाशिवाय, आपण एका विशाल महासागरात उदासीन वाटू शकतो. ग्रँड मास्टर चोआ कोक सुई यांनी एक अतिशय महत्त्वाचा आणि वैध मुद्दा मांडला जेव्हा त्यांनी स्पष्ट केले की अध्यात्म म्हणजे ‘केवळ ध्यान करणे’ नाही.
आपण ज्या शक्तीला मानतो त्या शक्तीशी आपली आध्यात्मिक विकासाची विशिष्ट पातळी सारखी होणे आवश्यक आहे. अशी उत्क्रांती कशी साध्य होते? बहुतेक आध्यात्मिक अभ्यासक सेवा, ध्यान, एखाद्याच्या विचार आणि कृतींमध्ये शांतता प्राप्त करणे ही आध्यात्मिक प्रबोधनाच्या अंतिम ध्येयाकडे जाणारी पावले कशी आहेत याबद्दल बोलतील. येथे विचारला जाणारा प्रश्न, “आध्यात्मिक कसे व्हावे?’’ असा नाही, तर “अध्यात्म म्हणजे काय?’’ असा आहे. ही एक प्रक्रिया आहे की आपण सर्वजण शोधत असलेल्या अस्तित्वाची अंतिम स्थिती आहे?
अध्यात्म नक्की ध्येय आहे की प्रकिया?
एखादं ठाम उत्तरं देण्याऐवजी मुत्सद्दी भूमिका घेऊन, आपण असे म्हणू शकतो की अध्यात्म ही प्रक्रिया आणि ध्येय दोन्ही आहे. त्यात आध्यात्मिक वाढीची गोलाकारता आहे. विचारांची आणि भावनांची पूर्ण स्पष्टता आहे जी आध्यात्मिक प्रगतीसाठी पूर्व-आवश्यकता असली तरी, प्रत्यक्षात, विद्यार्थी वारंवार तीव्र भावनांच्या प्रभावाखाली असतो आणि विविध दिशांनी खेचला जातो. यामुळे शंका निर्माण होते आणि विद्यार्थ्याला संभ्रमावस्था जाणवू शकते. अध्यात्माच्या मार्गावर चालणे अशक्मय नसले तरी तो सोपा मार्गही नाही.
तुमचे शरीर ही एकमेव गोष्ट नाही ज्याला प्रशिक्षणाची गरज आहे. तुमचे भावनिक शरीरसुद्धा तुम्ही कठोर प्रशिक्षणासाठी तयार केले पाहिजे. तुम्हाला हे समजले पाहिजे, की तुम्ही तुमच्या भावनांवर नियंत्रण ठेवू शकता. तुमच्या भावनांवर प्रभुत्व मिळवणे ही गुरुकिल्ली आहे जी तुमच्या आध्यात्मिक शोधात अनेक दरवाजे उघडते. ज्याप्रमाणे योग सुरुवातीला वेदनादायक असतो परंतु तुम्हाला तुमच्या शारीरिक शरीरावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी प्रशिक्षित करतो, त्याचप्रमाणे तुमच्या भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी खूप मेहनत आणि समर्पित सराव आवश्यक असतो. जसे योग तुमचे बाह्य शरीर मजबूत, लवचिक आणि हलके बनवते, त्याचप्रमाणे तुमच्या भावनिक शरीरावर राज्य करायला शिकल्याने तुम्हाला आंतरिक शक्ती, आंतरिक शांतता आणि आंतरिक लवचिकता मिळते.
आध्यात्मिक प्रगतीसाठी आपण जेव्हा एखादा गुरूचा सल्ला घेतो किंवा ते आपल्याला मार्गदर्शन करतात तेव्हा त्यांनी सांगितलेल्या गोष्टींचे तंतोतंत पालन करणे आवश्यक असते. मास्टर चोआ कॉक सुई म्हणतात, आध्यात्मिक मार्ग अमेझॉनच्या जंगलाइतका क्लिष्ट आहे पण जेव्हा तो मार्ग तुम्ही गुरूच्या मार्गदर्शनाखाली चालता तेव्हा तो मार्ग अधिक सोपा होतो कारण तुमच्या आधी त्या मार्गावरून तुमचे गुरू चाललेले असतात. त्यांना ज्या अडचणी आल्या त्या तुम्हाला येऊ नयेत म्हणून त्यांनी साधनेच्या आधीच काही नियम घालून दिलेले असतात.
तुमच्या आध्यात्मिक प्रवासात तुम्हाला अनेक अडथळय़ांना सामोरे जावे लागेल. तुम्हाला फक्त शांत राहण्याची, लक्षात ठेवण्याची आणि प्राणिक उपचार आणि अर्हटिक योगमध्ये दिलेल्या सोप्या सूचनांचे पालन करण्याची आवश्यकता आहे. तुम्ही तुमच्या स्वतःच्या मार्गाने आध्यात्मिक असाल आणि तुम्हाला आध्यात्मिक प्रवासाला अगदी आजही सुरुवात करायची असेल तर लक्षात ठेवा……कधीही उशीर झालेला नाही!
-आज्ञा कोयंडे
